Εκπομπή
στις 7.11.2013 στο ραδιο hr2 Kultur (Hessen Frankfurt) „ερέθισμα για σκέψη“, με αφορμή τα 100 χρόνια
από τη γέννηση του Αλμπέρ Καμύ.
Εισαγωγή του παρουσιαστή
Κάποτε
ήταν συναγωνιστές, μετά έγιναν πνευματικοί αντίπαλοι: Ζαν Πωλ Σαρτρ και Αλμπέρ
Καμύ. Ο Σαρτρ πίστευε οτι είχε με τη μεριά του το Λόγο (ορθολογισμό), τη
Δικαιοσύνη, την Πορεία της Ιστορίας προς την Πρόοδο. Κήρυττε τα διδάγματα της
Ιστορίας. Ο Καμύ υποστήριζε την ελευθερία του καθένα, η οποία δεν έπρεπε να
θυσιαστεί σε καμιά ιδέα, ακόμη κι αν ήταν προοδευτική. Αγαπούσε τη Φύση, το Νότο,
την τέρψη της ζωής. Σαν σήμερα πριν 100 χρόνια γεννήθηκε ο Καμύ. Ο Ρούτχαρντ
Στέμπλάιν θυμάται αυτόν τον
τόσο σπουδαίο γάλλο συγγραφέα.
«Ο ήλιος μου μαθαίνει οτι η Ιστορία δεν είναι το παν».
Αυτή η φράση του
Αλμπέρ Καμύ είναι η αγαπημένη μου. Τι σημαίνει αυτό; Υπάρχει κάτι που είναι πιο
δυνατό από την ιστορία.
Πρόκειται για τη Φύση. Να ζεις σύμφωνα με τη Φύση, αυτή
ήταν η επιθυμία του ανθρώπου του Νότου Καμύ.
Ο Καμύ είχε την τύχη, να αντλήσει
την ενέργεια του ήλιου από παιδί. Μεγάλωσε στη Βόρεια Αφρική, στο Αλγέρι. Όταν
αργότερα ήταν στο Παρίσι, στην Πράγα, στο Βορρά, αισθανόταν άτυχος (δυστυχής), γιατί
του έλειπε ο ήλιος. Ο Καμύ μπορούσε να ζει με τη φτώχεια, δεν τον πείραζε, τη
γνώριζε καλά από παιδί. «Η φτώχεια αντέχεται, όσο ο ήλιος λάμπει. Αλλά φτώχεια δίχως
ήλιο, αυτό δεν αντέχεται με τίποτα», σκεφτόταν ο Καμύ. Όταν
έπρεπε να αντικρύσει, πώς ζούσαν οι
άνθρωποι στις εργατικές
γειτονιές του Παρισιού, πώς έκαναν την μονότονη δουλειά τους
σε ανήλιαγες φάμπρικες, μελαγχολούσε.
«Ο ήλιος μου μαθαίνει οτι η Ιστορία
δεν είναι το παν».
Με αυτή τη φράση απευθύνεται ο Καμύ σε λαοπλάνους
πολιτικούς, οι οποίοι θέλουν να δρουν κατ’ εντολή της Ιστορίας, που
προφασίζονται, οτι αγωνίζονται για ένα καλύτερο μέλλον. Στην εποχή του ήταν συγκεκριμένοι
φιλόσοφοοι και πολιτικοί, που ήταν έτοιμοι, να περάσουν πάνω από πτώματα στο
όνομα του μέλλοντος, στο όνομα της απελευθέρωσης της εργατικής τάξης. Σήμερα οι
παρηγορητές του μέλλοντος εμφανίζονται με άλλα ρούχα. Αυτοί που δίνουν τον τόνο
σήμερα δεν διακατέχνται από την έμμονη ιδέα της Ιστορίας, αλλά της Οικονομίας.
Μου αρέσει πάρα πολύ επίσης ο τρόπος που ο Καμύ πρόβλεψε την σημερινή εμμονή
και την περιέγραψε με λεπτομέρειες. Ο Καμύ ασκούσε ήδη κριτική το 1951, οτι
δηλ. 2000 Τραπεζίτες και Τεχνοκράτες κυριαρχούν πάνω σε μια Ευρώπη 120 εκατομμ.
κατοίκων, όπου η ιδιωτική σφαίρα της ζωής συμπίπτει ολοκληρωτικά με τη δημόσια
ζωή, και όπου μια απόλυτη υπακοή της
Δράσης, της Σκέψης και της Καρδιάς όλο και περισσότερο καθορίζεται από τον ρυθμό
της Παραγωγής. Αυτό διαβάζεται σαν ένα σχόλιο για τις σημερινές σχέσεις στην
Ευρωπαική Ένωση. Στις Βρυξέλλες και στο Βερολίνο καθορίζεται το μέτρο της
πολιτικής και οικονομικής δράστηριότητας. Αυτό το ΕΕ-μέτρο, αυτό το βόρειο μέτρο
αφορά στην αποτελεσματικότητα, στην
απόδοση, στην οικονομική ανάπτυξη, στη διαφάνεια. Όποιος κάνει πολλά
χρέη πρέπει να τιμωρηθεί. Όποιος δεν εργάζεται αποτελεσματικά, πρέπει επίσης να
τιμωρηθεί. Όποιου η οικονομία δεν αναπτύσσεται, αυτού το μέλλον καταστράφηκε.
Όλοι πρέπει να είναι εξ ίσου αποτελεσματικοί και παραγωγικοί. Ο επαναστάτης του
Νότου Καμύ αρνείται ωστόσο την κρατική λογική της υπαγόρευσης. Ο Καμύ ασκούσε
πολεμική πριν 70 χρόνια κιόλας, κατά
«αυτών των μικροπρεπών ευρωπαίων, που μας δείχνουν το γεμάτο απληστία πρόσωπό
τους, όταν δεν μπορούν πια να γελάσουν». Σε μας τους Βόρειους ανθρώπους ευτυχία
υπάρχει μόνο στο μέλλον, στο βιβλιάριο καταθέσεων, στη σύνταξη. Ο Καμύ όμως
ψάχνει την ευτυχία στη τωρινή στιγμή, στο σήμερα.
Αυτός ο νότιος μεσογειακός
τρόπος σκέψης που δεν αφήνεται να περιοριστεί στην οικονομία και τον
ορθολογισμό, αλλά επιδιώκει την ομορφιά, περισσότερη σύνεση και (ηρεμία &)
χαλαρότητα, αυτός ο λουσμένος στον ήλιο
τρόπος σκέψης του Καμύ είναι ακόμη
επίκαιρος. Αυτό με καταγοητεύει.
Διαβάζω Καμύ, γιατί λαχταρώ τον Νότο.
Μετάφραση
στα ελληνικά Δώρα
Το
κείμενο του Καμύ έχει ως εξής:
«Βρέθηκα
στα μισά του δρόμου μεταξύ μιζέριας και ήλιου. Η μιζέρια με εμπόδισε να πιστέψω
οτι όλα είναι καλά κάτω από τον ήλιο και στην ιστορία. Ο ήλιος μου έμαθε οτι η
ιστορία δεν είναι το παν.»
Albert Camus, Πρόλογος
στο έργο του
«L’ envers et l’ endroit“ «η καλή και η ανάποδη»
„Die Sonne lehrt mich, dass Geschichte nicht alles
ist.“ Das ist mein
Lieblingssatz von
Albert Camus. Was heißt das? Es gibt
etwas, das stärker
ist als die Geschichte. Das ist die Natur. Im Einklang mit der
Natur leben, das
war der Wunsch des Südmenschen Camus. Camus hatte das
Glück, die Energie
der Sonne schon als Kind zu tanken. Er ist in Nordafrika
aufgewachsen, in Algier. Wenn er später in
Paris war, in Prag, im Norden, fühlte
er sich
unglücklich, weil ihm die Sonne fehlte. Camus konnte mit der Armut
leben, die machte
ihm nichts aus, die kannte er von Kindesbeinen an. „Armut ist
erträglich,
solange die Sonne scheint. Aber Armut ohne
Sonne, das hältst
Du nicht aus“, meinte Camus. Wenn er
ansehen musste, wie die Menschen in den Pariser
Arbeitervierteln
lebten, wie sie in den lichtlosen Fabriken
monotone Arbeit
verrichteten, dann wurde er traurig. „Die
Sonne lehrt mich,
dass Geschichte nicht alles ist.“ Mit
diesem Satz wendet
sich Camus gegen politische Verführer,
die im Auftrag der
Geschichte handeln wollen, die vorgeben,
für eine bessere
Zukunft zu kämpfen. Zu seiner Zeit waren
das bestimmte
Philosophen und Politiker, die bereit waren,
über Leichen zu
gehen, im Namen der Zukunft, im Namen
der Befreiung der
Arbeiterklasse. Heute treten die
Zukunftsvertröster
in einem anderen Gewand auf. Die heute
den Ton angeben,
sind nicht mehr von der Geschichte
besessen, sondern
von der Ökonomie. Wie Camus die
aktuelle
Besessenheit vorausgesehen und bis ins Detail
beschrieben hat,
auch das gefällt mir. Camus kritisierte
schon 1951, dass
2.000 Bankiers und Techniker über ein
Europa von 120
Millionen Einwohnern herrschen, wo das
Privatleben
vollständig mit dem öffentlichen Leben
zusammenfällt, wo
ein absoluter Gehorsam der Tat, des
Gedankens und des
Herzens immer mehr vom Rhythmus der
Produktion
bestimmt wird. Das liest sich wie ein Kommentar
zu den aktuellen
Verhältnissen in der Europäischen Union. In
Brüssel und Berlin
wird der Maßstab für das politische und
wirtschaftliche
Handeln aufgestellt. Dieses EU-Maß, dieses
Nord-Maß richtet
sich aus an Effektivität, Rentabilität,
Wirtschaftswachstum,
Transparenz. Wer zu viele Schulde
macht, muss büßen. Wer nicht effektiv
arbeitet, soll das
auch büßen. Wessen
Wirtschaft nicht wächst, dessen
Zukunft ist
verbaut. Alle sollen gleich effektiv und
produktiv sein.
Der Rebell des Südens, Camus, verweigert
sich jedoch der
diktierten Staatsräson. Camus polemisierte
schon vor 70
Jahren gegen „diese kleinen Europäer, die uns
ihr habsüchtiges
Gesicht zeigen, wenn sie nicht mehr lächeln
können.“ Das Glück
gibt es bei uns Nordmenschen nur im
Futur, auf dem
Sparbuch, bei der Verrentung. Camus aber
sucht das Glück im
heutigen Augenblick. Dieses südliche,
mittelmeerische
Denken, das sich nicht auf Ökonomie und
Rationalität
reduzieren lässt, sondern nach Schönheit
strebt, nach mehr
Besonnenheit und Gelassenheit, dieses
Sonnendenken von
Camus ist noch immer aktuell. Das
begeistert mich. Ich lese Camus,
weil ich mich nach dem
Süden sehne.
hr2 Kultur – Denkanstoß / 7.11.2013
Einst waren sie im
Kampfgefährten, dann wurden sie zu
intellektuellen Gegnern: Jean Paul Sartre und Albert Camus. Sartre glaubte die
Vernunft auf seiner Seite, die Gerechtigkeit, den Gang der Geschichte hin zum
Fortschritt. Er verkündete die Lektionen der Geschichte. Camus behauptete die
Freiheit des Einzelnen, die keiner Idee geopfert werden dürfte, und sei sie
noch so progressiv. Er pries die Natur, den Süden, den Lebensgenuss. Heute vor
einhundert Jahren wurde Albert Camus geboren. Ruthard Stäblein erinnert an diesen
so bedeutenden französischen
Schriftsteller.
απομαγνητοφώνηση Günter.
